บริบทของหลักสูตร ต่อการจัดการศึกษา

ในกระบวนการการจัดการศึกษานั้น หลักสูตรเข้ามามีบทบาทสำคัญยิ่ง และในขณะเดียวกัน นิยามความหมายของหลักสูตรก็แตกต่างกันออกไปในหลากหลายมุมมอง ทั้งความหมายแคบ และความหมายที่กว้างให้เหมาะสมกับสภาพการใช้หลักสูตร ซึ่งสาเหตุที่เป็นเช่นนี้ขึ้นอยู่กับการคำนึงถึง เป้าหมายในการใช้หลักสูตร ประสบการณ์ของแต่ละส่วนแต่ละงานและแต่ละคนที่เกี่ยวข้องที่มีต่อหลักสูตร และยังรวมไปถึงสถานการณ์ของสภาพสังคมที่เปลี่ยนไป โดยเฉพาะลักษณะของตัวหลักสูตรการศึกษา ที่ระบุสิ่งที่คาดหวังให้เกิดขึ้นกับผู้เรียน ระบุสิ่งที่ผู้เรียนควรจะรู้ ในหลากหลายสถานการณ์ หลากหลายรูปแบบ และหลากหลายคุณประโยชน์ และสิ่งที่ครูจะนำไปใช้เพื่อจัดกิจกรรมการเรียนการสอนในโรงเรียนให้บรรลุ เป้าหมายที่วางไว้ ด้วยเหตุนี้เองจึงมีหลายคนพยามยามนิยามความหมายของหลักสูตรไว้อย่างมากมายเพื่อให้เกิดความครอบคลุมมากที่สุด

ฉะนั้นจึงไม่ควรกำหนดนิยามของหลักสูตรให้มีความหมายเดียวเพราะจะทำให้ไม่สามารถครอบคลุมการจัดเรียนการสอนที่หลากหลาย ได้และที่สำคัญจะไม่สามารถทันต่อการเปลี่ยนแปลงของยุคสมัยอีกด้วยและการยึดหลักสูตรที่หลากหลายจะทำให้เกิดการพัฒนาหลักสูตรต่อไปให้ดียิ่งขึ้น รวมถึงการจัดการเรียนการสอนของครูผู้สอนก็ต้องดูบริบทของโรงเรียน พื้นฐานของผู้เรียนและนำไปปรับใช้ให้เหมาะสมกับโรงเรียนของตนเอง และที่สำคัญการที่มีหลักสูตรที่หลากหลายทำให้เป็นทางเลือกให้แก่ผู้เรียนในการตัดสินใจเลือกเรียน และเป็นทางเลือกให้กับโรงเรียนในการนำหลักสูตรไปใช้ในการพัฒนาผู้เรียนให้เหมาะสมต่อไป
สาเหตุที่ต้องมีหลักสูตรระดับต่าง ๆ ก็เพราะว่าผู้กำหนดหลักสูตร คำนึงถึงเป้าหมายในการใช้หลักสูตร เช่นหลักสูตรระดับประเทศกำหนดเป้าหมายในการใช้หลักสูตรอย่างไรบ้าง เป้าหมายการใช้หลักสูตรในระดับสถานศึกษา เป้าหมายการใช้หลักสูตรในระดับห้องเรียนของครูผู้สอน หรือเป้าหมายการใช้หลักสูตรที่เป็นมวลประสบการณ์ในโรงเรียน ซึ่งเป้าหมายจะลดหลั่นกันลงหมายแต่จะเพิ่มในรายละเอียดปลีกย่อย และยิ่งไปกว่านั้นคือผู้เรียนมีประสบการณ์ ลักษณะนิสัย และความสามารถในการเรียนรู้ที่แตกต่างกัน หลักสูตรจึงต้องกำหนดเนื้อหาการเรียนรู้ การจัดประสบการณ์การเรียนรู้ และการจัดประเมิน ที่เหมาะสมกับผู้เรียนทั้งในเรื่องของ เพศ วัย รวมถึงความต้องการของผู้เรียน และเพื่อให้สามารถจัดการเรียนการสอนได้ตรงกับความถนัดและสนใจของผู้เรียน เพื่อส่งผลไปถึงประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่เกิดขึ้นจากการใช้หลักสูตร หลักสูตรเป็นสิ่งที่ขับเคลื่อนการจัดการเรียนการสอน และถ้านักพัฒนาหลักสูตรยึดความหมายหลักสูตรต่าง ๆ กันก็เป็นสิ่งที่สามารถทำได้ เพราะจะส่งผลให้การพัฒนาหลักสูตร นั้นอยู่ในวงกว้าง และทำให้หลักสูตรมีรูปแบบและลักษณะที่หลากหลาย เพื่อประโยชน์ในการใช้ และส่งผลตรงกับจุดมุ่งหมายที่ต้องการให้กับผู้เรียน โรงเรียนได้ใช้หลักสูตรที่โรงเรียนต้องการ สามารถจัดการเรียนการสอนที่สอดคล้องตรงตามเป้าหมายที่หลักสูตรนั้นๆกำหนด และตรงกับสภาพความต้องการของผู้เรียน ผู้ปกครองและชุมชนได้เป็นอย่างดี ทำให้โรงเรียนมีหลักสูตรและการจัดการเรียนการสอนที่เหมาะกับสภาพของสังคมนั้นๆ และทันสมัย แต่ในความหลากหลายของหลักสูตรนั้นก็ต้องมีเป้าหมายเดียวกันคือ มุ่งเน้นการพัฒนาผู้เรียนเป็นเป้าหมายสูงสุด เน้นการพัฒนากระบวนการจัดการเรียนการสอนให้มีประสิทธิภาพ ตามความหมายของหลักสูตรที่นักการศึกษาได้ให้นิยาม ตามความรู้และประสบการณ์ แนวคิดทฤษฎีของของตนไว้มากมาย แต่ก็อยู่ภายใต้เป้าหมายเดียวกันก็คือพัฒนาผู้เรียน แต่ในที่นี้ ก็มีข้อเสียบ้างเช่นกัน คือความไม่มีเอกภาพของหลักสูตร ในภาพรวมของประเทศ อาจเกิดปัญหาอุปสรรคในการหาแนวการประเมินมาตรฐานหลักสูตร ที่ไม่เป็นไปในแนวทางเดียวกัน ดังนั้นเพื่อไม่ให้เกิดความสับสนในการจัดการเรียนการสอน ในความหลากหลายของหลักสูตรนั้นก็ต้องมีความเป็นเอกภาพและมีความเป็นมาตรฐาน ซึ่งต้องทำให้หลักสูตรสามารถเชื่อมโยงและมีความสัมพันธ์กัน และที่สำคัญหลักสูตรต้องเป็นสิ่งที่ยึดหยุ่นได้และสามารถปรับเปลี่ยนพัฒนาได้ตามสถานการณ์และยุคสมัยที่เปลี่ยนไป
การที่เราต้องกำหนดให้มีหลักสูตรในระดับต่าง ๆ ตั้งแต่หลักสูตรระดับประเทศ หลักสูตรระดับสถานศึกษา หลักสูตรระดับห้องเรียนของครูผู้สอน และหลักสูตรที่เป็นมวลประสบการณ์ในโรงเรียน ก็เพราะว่าผู้กำหนดหลักสูตร ได้คำนึงถึงเป้าหมายในการใช้หลักสูตร ว่าในแต่ระดับของการใช้จะมีบทบาทหน้าที่ในการนำหลักสูตรมาใช้แตกต่างกัน และโดยเฉพาะผู้เรียนที่มีประสบการณ์ ลักษณะนิสัย และความสามารถในการเรียนรู้ที่แตกต่างกันตามช่วงวัย หลักสูตรจึงต้องกำหนดเนื้อหาการเรียน รู้ การจัดประสบการณ์การเรียนรู้ และการจัดประเมิน ที่เหมาะสมกับผู้เรียน รวมถึงความต้องการของผู้เรียนและเพื่อให้สามารถจัดการเรียนการสอนได้ตรงกับความถนัดและสนใจของผู้เรียนแล้วการเรียนการสอนนั้นก็จะเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่ดี การที่ต้องมีหลักสูตรระดับต่างๆ จะส่งผลต่อการพัฒนาหลักสูตรในด้านของความเหมาะสมตามสภาพของการใช้งานกับเป้าหมายของการจัดการศึกษาที่กำหนดไว้ในระดับกว้างหรือแคบในแต่ละระดับ เช่น หลักสูตรระดับชาติ หลักสูตรระดับสถานศึกษา หลักสูตรระดับห้องเรียนของครูผู้สอน และหลักสูตรที่เป็นมวลประสบการณ์ในโรงเรียน ทั้งนี้หากครูผู้สอนสามารถจัดรูปแบบการเรียนการสอนให้เหมาะสมกับสภาพเพศ วัย ความถนัดและสนใจของผู้เรียน แล้วการเรียนการสอนนั้นก็จะเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่ดี การมีหลักสูตรระดับต่างๆ ยังส่งผลต่อการพัฒนาหลักสูตรที่เป็นประโยชน์ที่สอดคล้องกับสภาพความต้องการของผู้กำหนดหลักสูตร ตั้งแต่ระดับชาติลงมา จนถึงระดับครูผู้สอน และประโยชน์จะเกิดกับผู้เรียนโดยตรง การพัฒนาหลักสูตรนับว่าเป็นกระบวนการสำคัญในการศึกษา หลักสูตรที่มีประสิทธิภาพ และนำมาจัดการเรียนการสอนได้สอดคล้องกับความต้องการของผู้เรียน พัฒนาผู้เรียนให้มีความรู้ ความคิด และสติปัญญา สามารถใช้หลักสูตรในการจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาคน ส่งผลให้เป็นบุคคลที่มีคุณภาพของสังคม และรวมไปถึงการพัฒนาประเทศได้เป็นอย่างดียิ่ง